Chút Hiểu Biết Về Ngụy Biện

 

Cái lưỡi không xương nhiều đường lắt léo

 

Trong bài viết “Dung” mình có đề cập đến “tranh lận” và “đối thọi” ở Việt Nam. Tranh luận và đối thoại được xem là dấu hiệu của một tổ chức hay xã hội lành mạnh, với mục đích để phân biệt đúng sai và tìm ra giải pháp cho các vấn đề chưa được giải quyết. Tranh luận trên các diễn đàn, hội thảo, tranh cử,… cũng tương tự như đấu võ đài trong đó các đối thủ phải tuân thủ luật chơi. Người tham gia không được phạm luật thì tranh luận mới có kết quả tích cực. Tuy nhiên trong tranh luận, người Việt có thói quen muốn bảo vệ cái tôi hơn là bảo vệ cái đúng vì vậy nhiều lúc bỏ bóng đá người. Cũng như đá bóng, để tranh luận có hiệu quả người chơi phải có kỹ thuật và đạo đức. Trong tranh luận, kỹ thuật là sự hiểu biết và khả năng lý luận còn đạo đức là sự chân thành, cởi mở và cầu thị. Bỏ bóng đá người thể hiện sự hẹp hòi, hơn thua cho hả dạ. Các lỗi này được gọi là ngụy biện.

 

Ngụy biện (fallacy) là các cách lập luận sai, vi phạm các quy tắc logic trong suy luận để giành phần lợi trong tranh luận, trong đối thoại và từ đó có thể biến sai thành đúng, biến đúng thành sai. 

Vì thấy nhiều lỗi ngụy biện được sử dụng một cách vô tình (hay cố ý?) trong khi tranh luận trên các diễn đàn trong thời gian gần đây, mình chỉ muốn châm một mồi lửa nhỏ cho câu chuyện này để quí bác cho thêm ý kiến. Ngụy biện nói chung là một đề tài rộng và sâu. Rộng vì ngụy biện có ở mọi ngóc ngách trong cuộc sống, nhiều cái vô thưởng vô phạt, nhiều cái ảnh hưởng đến toàn xã hội hay đất nước. Sâu vì tính học thuật cao của ngụy biện, vấn đề được các nhà triết học từ cổ đến kim nghiên cứu. Vì trình độ có hạn nên mình chỉ xin được đề cập một số ngụy biện mà mình biết và có thể hiểu được phần nào.

 

Người Việt mình ngụy biện nhiều hơn các loại dân khác không? Cũng khó mà kết luận vì chưa thấy nghiên cứu tin cậy về vấn đề này. Nhưng có thể nói người Việt mình mắc nhiều lỗi ngụy biện, có thể vô tình mang tính tư duy hay cố tình vì mục đích nào đó. Ở Việt Nam, ngụy biện có đất sống và phát triển vì các nguyên nhân sau đây:

  • Người Việt sống lâu đời trong văn hóa làng xã nơi mà phép vua thua lệ làng, cái lý thuộc về kẻ mạnh. Vì vậy tư duy người Việt phát triển theo kiểu cảm tính nhiều hơn là logic. Thương thì trái ấu cũng tròn, ghét thì bồ hòn cũng méo.
  • Hai-ba thế hệ người Việt đương đại đã sống trong một không gian khép kín với hệ thống giáo dục và tuyên truyền theo định hướng có lợi cho nhà cầm quyền. Tranh luận và phản biện không được khuyến khích trong nhà trường và ngoài xã hội. Người dân cũng quen với luật rừng được sử dụng mọi nơi. Ngụy biện vì vậy ăn sâu vào tâm thức Việt như một lẽ sống.
  • Người Việt mình thường tự hào về sự thông minh, mưu trí mà thật sự là khôn vặt nhiều hơn. Trạng Quỳnh được xem như là một biểu tượng về sự thâm thúy và thông minh của người Việt nhưng đa phần những đối thoại và lý luận trong đó chỉ là những thuật ngụy biện, mang tính chơi khăm đem lại cảm giác khoái trá nhất thời chứ không phải là những giải pháp sâu sắc triệt để.  
  • Thông tin, báo chí hàng ngày đầy rẫy những luận điệu xuyên tạc, tấn công, chụp mũ cá nhân. Do vậy người Việt phơi nhiễm với cái xấu nhiều hơn là cái tốt, lâu ngày nhiễm lúc nào không hay. Nhiều ngụy biện được tuyên dương, hay cho rằng mưu lược và khôn khéo. Ngụy biện là lỗi về tư duy nên học cao chưa chắc đã ít mắc mà nhiều khi phạm lỗi này nhiều hơn do lắm lý sự.

Đối tượng mà con người ngụy biện nhiều nhất là với chính mình. Tự an ủi bản thân mình trong những hoàn cảnh khó khăn hay tuyệt vọng là điều nên làm. Tuy nhiên đừng nên bám víu vào thủ thuật ngụy biện để ru ngủ mình và huyễn hoặc chính bản thân. Những ví dụ này có rất nhiều. “Tôi muốn thay đổi nhưng không thể bởi vì…”. Ngày xưa mình ăn nhậu tối ngày cũng vì ngụy biện đó. Mình tự nhủ rằng: “nếu không có bạn nhậu rủ rê thì mình đâu có bê tha như vậy.” Cái đó cũng như người đi tu không thành rồi đổ thừa do bị các ma nữ quyến rũ. Khi không đạt điều mình muốn thì con người có xu hướng ngụy biện kiểu như con cáo chê nho còn xanh. Không với tới chùm nho chưa phải là thất bại, nhưng chúng ta thật sự thất bại khi ngụy biện cho chính mình. Kiểu ngụy biện viện lý sai (rationalization) này thường gặp do tâm lý không dám đối diện với thất bại để bảo vệ bản ngã của mình.

 

Hay nhiều người thường nói: “nếu tôi có thời gian tôi sẽ làm cái này cái kia.” Mỗi ngày trong đầu chúng ta bao nhiêu là ý tưởng hình thành, nhưng có cái nào được thực hiện không? Con người mê ý tưởng hơn là muốn thực hiện chúng. Đàn ông lúc nào trong đầu cũng máu cô này mê cô kia nhưng dám mần thiệt thì có mấy ai? Không làm cũng không sao, đã có ngụy biện biện hộ cho mình. Nghiên cứu cho thấy một người hàng ngày trung bình bỏ ra 4 giờ để lên mạng, thời gian đó đủ để làm nhiều thứ thế mà nhiều người mình quen biết hay nói không có thời gian để tập thể dục. Còn rất nhiều nữa như: “Tui thất bại chỉ vì không may mắn, vì con vợ dở chứng, do thằng xếp dở hơi...” Cá nhân một người không phản kháng lại những sai trái bất công trong xã hội vì cho rằng ai cũng như mình, và rằng một con én không thể làm được mùa xuân. Vậy là rút cuộc mùa xuân cũng tới nhưng là xuân thê lương vì toàn kên kên mà không có con én nào cả.

 

Ngụy biện trong việc dạy con: Nhiều người mắc lỗi ngụy biện dùng bạo lực (ad baculum hay appeal to force) và tấn công cá nhân (ad hominem) khi dạy con. Thay vì dùng lý lẽ để nói chuyện với con thì dọa dẫm rằng không nghe lời thì sẽ bị phạt hay bị đánh. Cha mẹ Việt nhiều khi không tôn trọng ý kiến con trẻ, coi thường con nít không biết gì: con nít ai đ… nấy dạ. Ngay cả áp dụng những câu tục ngữ một cách cứng nhắc cũng là ngụy biện: cá không ăn muối cá ươn, áo mặc sao qua khỏi đầu, thương con cho roi cho vọt. Bây giờ phương Tây đã chứng minh điều ngược lại. Ở Mỹ có nhiều nghiên cứu tin cậy về hậu quả xấu của việc dùng các hình phạt thể xác (corporal punishment) lên sự phát triển trí tuệ và tâm thần của trẻ em.  

Sử dụng cách dạy con có tính áp đặt này trong một thời gian dài có thể dẫn đến khuynh hướng bạo lực và sợ hãi trong tư duy khi trẻ lớn lên. Các bậc cha mẹ Việt Nam nên hiểu vấn đề này để hoàn thiện hơn trong việc nuôi dạy con cái, để khi lớn lên con mình phát triển tư duy lành mạnh và tự tin hơn.

 

Ngụy biện với vợ chồng: Đa phần các ông chồng sau khi ngoại tình đều nói với vợ: “Anh chỉ yêu em, còn cô ta chỉ là một phút không kìm được lòng mình mà thôi.” Hay là “cô ta điêu thuyền quá nên anh không chịu nổi hay đàn ông ai cũng ham của lạ mà em.” Đây là ngụy biện có lý, các bác nghĩ sao? Khi đi với bồ thì tán: “chỉ có anh và em mới là tri kỷ, con mụ vợ già của anh chẳng qua là cái nợ chưa dứt được mà thôi” (còn lâu, sống dai lắm).

Đừng quên rằng đàn bà là chúa ngụy biện. Đàn ông ngây thơ hay bị dắt mũi bằng những câu hỏi như: “anh muốn rửa chén hay lau nhà?”, “sinh nhật em anh tặng nhẫn kim cương hay xe hơi đây?” Đây là dạng ngụy biện câu hỏi phức (plurium interrogationum hay complex question) thường được dùng bởi cảnh sát hay quan toà, trả lời kiểu nào cũng vào tròng. Thấy mình nhìn mấy cô gái đẹp bốc lửa thèm nhỏ dãi, vợ liền trấn an rằng: “mấy con đó được thân hình thôi còn đầu óc ngu si và lười biếng lắm.” Đây là ngụy biện loại gì các bác? Mà mình thì đâu có quan tâm đến não bộ các cô, càng ngu càng tốt. Nếu thông minh nữa thì còn lâu mới đến lượt mình, chân dài-não ngắn mà các đại gia đã hốt hết lâu rồi. Với lại đàn ông mình đâu cần mấy cô làm gì đâu mà phải siêng năng, chỉ cần nằm chơi thôi. Lý luận này phạm các lỗi ngụy biện chê bai các lựa chọn khác (damning the alternatives) và kết luận ẩu (jumping to conclusions) và cả khái quát hóa vội vã (hasty generalization). Chừng như chưa an tâm với mấy em bốc lửa đó, mụ vợ mình hứa: “forget them, I will make A great again (MAGA), I’m going to make B much better than ever before.” Thời đại này muốn làm gì không được, chỉ tốn tiền thôi. Tức mụ vợ lúc nào cũng theo đuôi Mẽo, mình cũng lớn tiếng: “mụ làm được tui cũng làm được. I will make C strong again and I’m going to make D much bigger than American’s. Believe me!”

 

Ngụy biện với cha mẹ: Chị họ mình có thằng con vừa rớt kỳ thi tốt nghiệp trung học. Mẹ nó la thì nó trấn áp:  ngồi đó mà nói, tưởng bở ăn à, có giỏi đi thi là biết liền? Đứa con này phạm hai lỗi ngụy biện là tấn công cá nhân (ad hominem) và ngụy biện anh cũng vậy (tu quoque). Nhiều đứa trẻ sử dụng ngụy biện dựa vào cảm xúc (appeal to emotion) và lợi dụng sự thương hại (ad misericordiam hay appeal to pity). Than bệnh hay mệt để khỏi phải học bài, làm bài. Trẻ em cũng thường dùng ngụy biện hai sai thành đúng (two wrongs make a right). Mẹ hỏi sao bị điểm kém ở trường thì Tèo biện hộ rằng thằng Tí nhà bên điểm còn thấp hơn nó nữa.

 

Ngụy biện trong công sở: Hồi mình làm việc ở Huế, sở mình có một anh tiến sĩ giỏi bị ông sếp trù dập tới bến. Không làm việc thì ông bảo là lười nhác. Đến khi làm việc anh chất vấn ông nhiều câu hỏi thì bị ông chụp mũ chống đối. Anh tức quá hỏi ông sếp rằng anh đã làm gì sai, thì ông lại mắng: “đồ ngụy biện.” Hết nói. Trong công sở Việt Nam, ngụy biện dựa vào sức mạnh (ad baculum hay appeal to force) được sử dụng nhiều nhất. Mày không phục hay mày không nghe lời, tao sẽ cho mày biết tay.  

Hồi mình làm phụ trách marketing cho một công ty ở Việt nam, nhiều nhân viên và đồng nghiệp của mình học marketing bài bản ra hay nói sau lưng rằng mình là bác sĩ mà biết gì về marketing. Đúng ra là họ phải tập trung vào phản biện các chương trình marketing thay vì tấn công cá nhân mình. Họ làm sao biết mình có học marketing hay không? Bộ bác sĩ thì không học và làm được marketing hay sao? Mình có thể là một bác sĩ dở nhưng là một chuyên gia marketing. Chẳng có gì mâu thuẫn hay khó hiểu. Họ cùng phạm lỗi ngụy biện kết luận ẩu (jumping to conclusions) và khái quát hóa vội vã (hasty generalization).

Trong các cuộc chiến phe phái hay trù dập cá nhân, người ta thường kết hợp giữa ngụy biện dựa vào sức mạnh và dựa vào đám đông (ad numeram) để triệt hạ người khác. Đứa bạn mình ở Việt nam là của hiếm với đủ ba chữ T (Tâm, Tầm, Tài), vì vậy nó như là đứa mặc quần giữa bầy vượn ở lổ. Trước khi nó bị đem ra đấu tố để đuổi việc, đa phần đồng nghiệp gặp riêng nó đều nói họ sẽ ủng hộ nó. Đến lúc biểu quyết nó mới ngã ngửa là chỉ có một phiếu ủng hộ nó. Thì ra ông sếp đã dọa tất cả nhân viên nếu ai về phe nó thì sẽ chung số phận với nó. Cuối cùng ông sếp nó đã lợi dụng đám đông để diệt nó. Một cách mượn dao giết người.

Sếp mình ở Mỹ này thì không dùng vũ lực mà lợi dụng lòng thương hại. Hôm mình đòi ông tăng lương, ông nói công ty mới phát triển, ông một mình phải nuôi vợ và năm đứa con. Ông nói mình xứng đáng được tăng lương nhưng cho ông thêm thời gian. Ông không biết rằng ông chỉ là học trò của mình về khoản ngụy biện. Mình thưa rằng ông mới một vợ đã khổ vậy còn mình phải lo cho vợ bé vợ nhỏ ở Việt Nam nữa. Cuối cùng ông phải ngậm ngùi tăng lương cho mình.

 

Ngụy biện với bạn bè, anh em: Ngày xưa có lần mình và đứa anh họ cãi lộn về thỏ đực thỏ cái, nó thua lý nên mắng mình hôm trước mượn gạo nhà nó chưa trả, mình phải câm miệng. Con nít mà đã biết mạnh vì gạo bạo vì tiền. Đang tranh cãi về tình hình tự do dân chủ ở trong nước thì một người la bạn mình rằng tối ngày ăn sung mặc sướng ở xứ tự do, không đủ tư cách để nói về điều đó. Đây là kiểu tấn công cá nhân thường gặp trong bàn nhậu hay trên diễn đàn. Một người chỉ trích ở Việt nam hiện tại hối lộ tràn lan thì một người khác biện hộ ở đâu cũng có hối lộ. Đây là ngụy biện hai sai thành một đúng (two wrongs make a right). Vấn đề đang bàn là nạn hối lộ ở Việt nam, làm sao để giảm bớt cho dân nhờ. Lôi Mỹ hay Nhật vào làm lạc hướng tranh luận mà không giải quyết được vấn đề. Tệ hơn nữa là chụp mũ như là anh dám bảo chúng tôi là sai vậy anh là tên phản quốc vì chúng tôi nhân danh đất nước. Thay vì tập trung vào vấn đề chính thì tìm cách gán cho đối phương một cái tên bẩn để khiến họ không còn đáng tin nữa.

Ngụy biện lợi dụng nặc danh (appeal to anonymous authority) là thuật ngụy biện lợi dụng sự nhẹ dạ cả tin của người nghe bằng cách đưa ra những thông tin và dẫn chứng có nguồn gốc mơ hồ, không thể kiểm chứng. “Người ta nói”, “nghe nói” là những cụm từ thường được dùng để phao tin nặc danh. Kiểu ngụy biện này thấy khắp mọi nơi, nhất là trong thời đại thông tin ngày nay. Ngày xưa bên trái nhà mình có một chị gái tên Hoa rất đẹp. Cứ chiều tối là thanh niên trong vùng đến xếp hàng trước sân nhà chị dài băng qua ngõ nhà mình đến tận sân nhà bên phải của mình. Hàng ngày chị Hoa tiếp từng người một đến tối khuya mới xong. Một năm sau chị lấy chồng, thì ra chú rể là anh chàng ở phía bên kia nhà vừa già vừa xấu vừa hôi. Anh này ít học mà cao mưu. Thấy rằng mình không phải là ứng viên sáng giá, anh không dại mất thời giờ để xếp hàng mà anh chơi chiêu. Anh tìm cách lân la với mấy anh đang xếp hàng chờ và cho họ hay chị Hoa đã không còn là con gái nữa theo nguồn tin này kia. Đa phần người nghe đều cho rằng không có lửa làm sao có khói. Bản thân câu tục ngữ này cũng là một một lập luận không logic để các ngụy biện vin vào mà thuyết phục người nghe. Ngụy biện giúp cho anh già lấy được vợ đẹp và vô tình giúp anh bác sĩ lấy được vợ trẻ. Số là trong nhóm xếp hàng có một anh bác sĩ vì phải chờ lâu nên hay xin ra sau vườn căn nhà bên phải của mình trút bầu tâm sự. Sau vài lần trút thì cô bé mới lớn bên phải nhà mình có bầu rồi cưới anh bác sĩ luôn. Chắc anh thấy hàng dài quá mà bên này cũng có đồ tương tự vậy nên làm luôn cho xong khỏi mất công chờ đợi.

 

Thầy cô, học trò ngụy biện: Thầy cô cũng như cha mẹ, người lớn là có quyền áp đặt? “Thằng ranh này dám cãi lời thầy.” “Chưa đổ ông nghè đã đe hàng tổng.” Đây là tấn công cá nhân hay dựa vào quyền lực để chiếm ưu thế chứ không dựa trên lý lẽ logic. Một thầy giáo dạy học trò rằng hai đường thẳng song song không bao giờ cắt nhau. Tèo đứng dậy nói nó chưa hiểu, vì hai đường thẳng có thể cắt nhau ở đâu đó xa ngoài trái đất. Thầy giải thích thế nào Tèo cũng không chịu. Thấy tức mắng: Tèo thì biết gì mà cãi bướng, mày không biết Euclide là ai à? Thầy giáo phạm hai lỗi ngụy biện: là tấn công cá nhân (ad hominem) đối với Tèo, và dựa vào uy tín cá nhân (ad verecundiam hay appeal to authority) Euclide.  

Hồi cấp hai thầy Nhớ dạy tui toán tụi mình. Giờ học với thầy Nhớ là tiết học hiếm hoi mà mình hứng thú vì cách dạy dễ hiểu và hấp dẫn của thầy. Ngồi cạnh mình là mấy đứa bạn nhà cùng xóm với thầy Nhớ. Mỗi lần thấy nói câu gì là tụi nó cứ lầm bầm: “ĐM đồ ăn trộm.” Tụi nó kể chuyện thầy và mấy đứa con hay ăn trộm gà, trộm mít của các nhà cùng xóm. Mấy bạn mình cho rằng thầy Nhớ không đủ tư cách nên không nghe thầy giảng bài vì vậy hay bị điểm kém. Mình không biết chắc tụi nó nói có đúng không nhưng thực tình đối với mình thấy Nhờ có ăn trộm hay không cũng không làm ảnh hưởng đến chất lượng bài giảng của thầy. Trên bục giảng thầy Nhớ là người thầy đúng nghĩa.

 

Bác sĩ ngụy biện: Bác sĩ Việt Nam hay coi thường bệnh nhân và người nhà bệnh nhân. “Ở đây anh là bác sĩ hay tôi là bác sĩ.” Đây là ngụy biện tấn công cá nhân và dựa vào quyền lực. Cách đây gần 10 năm, mạ mình và mình đưa ba mình qua bệnh viện 115 ở SG. Ở phòng cấp cứu, một cô y tá đo huyết áp cho ba mình. Mạ mình hỏi cô y tá chỉ số huyết áp cao hay thấp. Cô y tá nạt mạ mình: “hỏi gì mà hỏi, có nói bà cũng đâu có biết.” Mình tức hét lớn: “ĐM, mày biết tao là ai không, tao là bác sĩ Mỹ thứ thiệt chứ không phải bác sĩ ngu như nhà mày đâu.” Cô y tá và mình cùng mắc một lỗi là tấn công cá nhân (ad hominem) và kết luận vội vã (jumping to conclusions). Người dân thì không biết về số đo huyết áp? Cô biết chắc mạ mình không phải là bác sĩ hay y tá? Mà nếu không hiểu thì không có quyền hỏi à? Bác sĩ Mỹ thì giỏi hơn tất cả bác sĩ Việt nam? Mà mình đâu biết bác sĩ người ta mặt mũi làm sao, sao lại hồ đồ cho rằng họ dở hơn mình. Có kỳ thi nào chứng mình điều đó? mà một kỳ thi cũng không thể kết luận ai hơn ai.

 

Chuyện ba mình bị bệnh. Cách đây gần 10 năm lúc ba mạ mình ở với mình ở SG. Một hôm vào khoảng 3 giờ sáng ông bị mất ý thức, nói không được, tay chân cứng đờ.  Mình và mạ mình đem ông vào viện Tim gần nhà. Một lúc sau ba mình tỉnh dậy, rồi nằm ở đó đến sáng. Bác sĩ trưởng khoa Nội là một TS. BS cũng xuất thân từ lò Huế ra. Ông ta trông rất là bác sĩ, mà là bác sĩ giỏi nữa. Mình cũng ít nghi ngờ điều đó vì làm trưởng khoa một viện Tim tư nhân tầm cỡ thì không thể xoàng như mình được. Lúc ông tiến sĩ đi tour buổi sáng, ba mình nằm, mạ mình ngồi trên giường cùng ba mình, mình thì lịch sự đứng dậy một bên. Vây quanh ông TS có chừng 3-4 bác sĩ trẻ. Ông TS trưởng khoa hỏi bệnh sử và thăm khám ba mình, xem kết quả các test rồi phán với các đệ tử là ba mình bị rung thất do bệnh Brugada. Tội nghiệp mấy BS trẻ cặm cụi ghi chép lời vàng ý ngọc của ông TS. Mình là BS dỏm thật, nhưng lúc đó mình cũng không tin tưởng vào chẩn đoán của ông TS. Trước đó, ba mình hoàn toàn khỏe mạnh, còn khỏe hơn cả mình nữa. Ông TS giải thích bệnh này thường không có tiền sử và rung thất này không bắt được ở EKG bởi vì lúc đến viện đã hết rung thất. Ông TS này như người quan toà, muốn kết luận vụ án mà không có bằng chứng, nên chỉ dựa vào việc không có chứng cứ ngoại phạm mà kết tội. Thế thì nguy hiểm quá? Sau đó, mình đưa ba mình sang bệnh viện 115 (như đã kể trên), được chẩn đoán là TIA. Cũng chẩn đoán kiểu sờ voi vì không thấy bằng chứng gì cả. Hai bệnh viện này mắc các lỗi ngụy biện sau: nguyên nhân sai (false cause), khẳng định hậu thức (affirming the consequent) và kết luận ẩu (jumping to conclusions). Các lý luận ngụy biện làm mất tính khoa học và đóng góp cho việc chẩn đoán sai bệnh. Một ví dụ điển hình cho loại này là bỏ sót ung thư hạch trên bệnh nhân mắc mono.

Một thiếu nữ được chẩn đoán nhiễm mono với các triệu chức đặc hiệu. Sau khi khỏi bệnh, cục hạch trên cổ còn sưng cứng kéo dài cả năm. Ba của cô bé, một bác sĩ nội khoa và bác sĩ nhi khoa của cô đều cho rằng hạch cổ sưng kéo dài là hậu quả của mono. Hai năm sau, thêm nhiều hạch nổi ở cổ và nơi khác. Kết quả sinh thiết hạch cho kết quả ác tính. Hai bác sĩ đã chẩn đoán sót bệnh vì họ cho rằng cô bé nhiễm mono với triệu chứng là sưng hạch và một số hạch có thể sưng kéo dài. Điều này hoàn toàn thỏa mãn những lập luận về bệnh nên họ không cần phải nghĩ đến bất cứ gì khác. Vô tình họ đã loại trừ nguyên nhân ác tính xảy ra đồng thời với mono dù xác xuất là rất thấp. Vì vậy phác đồ chẩn đoán bệnh chuẩn là trước hết phải loại trừ những nguyên nhân nguy hiểm cho dù khả năng xảy ra là hiếm. Nếu tỉ lệ chỉ là 1 phần 1000 thì trong một triệu trường hợp xảy ra, 1000 người sẽ không phải chết oan uổng. Sai sót này thường do lối suy nghĩ: những gì xảy ra sau một sự việc là hậu quả của nó (post hoc ergo propter hoc).

 

Lãnh đạo ngụy biện: Cái này thì hằng hà sa số ở đất nước hình chữ sờ. Vì không muốn thông qua luật biểu tình nên cố tính ngụy biện: “luật biểu tình nếu được ban hành sẽ gây rối loạn xã hội.” Phát biểu này phạm ít nhất hai lỗi là ngụy biện lươn trạch (argument from adverse consequences) và lợi dụng rủi ro (appeal to fear). Đây là một dọa dẫm vô căn cứ. Biểu tình ôn hòa giúp hoàn thiện xã hội làm cho đất nước tốt hơn thì lại không nói. Giống như bệnh nặng mà không cho dùng thuốc đặc trị rồi biện hộ do sợ tác dụng có hại của thuốc.

Sau vụ ô nhiễm biển miền Trung do chất thải từ Formosa, thay vì thực hiện những nghiên cứu nghiêm túc thì các kênh truyền thông đưa hình ảnh một số lãnh đạo tắm biển và ăn cá để cố thuyết phục dân chúng là biển đã sạch và an toàn. Kết luận này phạm các lỗi ngụy biện đơn giản hóa vấn đề và kết luận ẩu. Chắc quí bác đã nghe câu chuyện năm ngoái Obama sang thăm Việt Nam được ngài CT Việt Nam chiêu đãi yến tiệc. Thấy Omaba không chịu ăn cá, ngài CT bảo thông dịch viên: “Mày nói nó ăn cá đi, đây không phải là cá ở biển ô nhiễm đâu.” Obama nghe rồi cười nói với anh thông ngôn: “nhìn hắn ăn là biết rồi.” Chuyện hài này theo mình là được phịa ra để chế diễu lãnh đạo Việt Nam. Nhưng chuyện NMT nói chuyện ông sang Mỹ phân hóa nội bộ của Obama thì chính từ miệng ngài lãnh tụ thốt ra. Ông ngụy biện về nguyên nhân tham nhũng ở VN cũng rất ngô nghê, ngớ ngẩn như câu chuyện tiếu lâm, phạm lỗi so sánh ẩu (faulty analogy) hay còn gọi là đánh tráo khái niệm. Internet đã lột trần sự dốt nát và nông cạn của lãnh đạo VN sau một khoảng thời gian dài núp trong vỏ bọc tuyên truyền như là những lãnh tụ thiên tài. Không phải mèo khen mèo dài đuôi nhưng mình liên tưởng đến những bài nói chuyện của Thầy Vận, Thầy Tự thấy tiếc cho một nước Việt buồn. Người Việt đâu thiếu nhân tài, tiếc thay nhân tình thế thái!

Nhiều ngụy biện chỉ là câu chuyện tiếu lâm nghe cho vui, nhưng có những ngụy biện ảnh hưởng đến phát triển xã hội như lý luận của Marx va Engels về lịch sử nhân loại và CNCS. Các ông này đã khái quát hóa vội vã (hasty generalization), kết luận ẩu (jumping to conclusions) khi chưa nghiên cứu đến nơi đến chốn, mà chỉ từ sự lãng mạn không tưởng. Lập luận về vai trò lãnh đạo độc tôn của ĐCS Việt nam do lịch sử lựa chọn là ngụy biện thuộc nhóm ambiguity. Lựa chọn lãnh đạo tốt nhất là thông qua bầu cử công bằng và tự do. Lịch sử là một khái niệm chung chung và trừu tượng. Lịch sử là lịch sử nào? Lịch sử đã chọn là luôn đúng à? Thế thì Hitler có được lịch sử chọn không? Không chọn sao tồn tại? Với lại nếu có được lựa chọn thì cũng không thể đời đời kiếp kiếp được. Lỡ chọn sai không có quyền chọn lại? Mụ vợ mình nói mụ cũng được lịch sử lựa chọn? Nhiều lần mình muốn khiếu nại mà không biết làm thế nào? Không lẽ kiện ông lịch sử thì tòa làm sao mà mời ông được.

Socrates từng giảng các môn đệ về ngụy biện như sau: ở bề ngoài, về hình thức dường như là suy luận chính xác nhưng trên thực tế là trái với qui luật khách quan, đưa ra kết luận nghe thì thấy giống thật nhưng lại là sai. Thủ đoạn ngụy biện thường thấy là có thay đổi luận đề, cưỡng từ đoạt lý, cắt câu lấy nghĩa,…

“Nhịn tăng lương có lợi cho người lao động.” “Tăng VAT có lợi cho người nghèo.” “Nguyên nhân cá chết còn liên quan đến thủ phạm gây ra nguyên nhân đó.” “Trẻ em tử vong vì tiêm vắc xin có rất nhiều nguyên nhân chưa rõ nguyên nhân.” “Quốc hội tức là dân, dân quyết sai thì dân chịu, chứ kỷ luật ai.”

Không biết các bác có ý kiến gì khi đọc những phát biểu này chứ mình thì ngọng miệng. Socrates sống lại cũng không thể xếp các lời vàng ngọc này vào loại gì nữa. Ông bà mình ít dùng chữ nghĩa bóng bẩy nhưng có thể gọi tên những kiểu nói chướng tai này là nói ngược và chủ nhân của chúng là những đứa đẻ ngược. Có những ngụy biện mới nghe tưởng rằng chỉ có trong hài kịch vì người nói những câu này còn hài hước hơn cả Hoài Linh. “Các nước có chỉ số IQ cao đều xây đường sắt cao tốc.” Ông này chắc IQ cỡ Einstein đây. Có những ngụy biện ai cũng nhận ra ngay như các quan chức nói biệt thự họ có được là nhờ nuôi heo và làm chổi đót. Có những ngụy biện kiểu điệp khúc nghe miết rồi thấy đúng mà chẳng hiểu gì. Ví dụ như: đảng lãnh đạo, nhân dân làm chủ, nhà nước quản lý. Giống như mình là chủ nhà mà vợ mình là lãnh đạo, đứa giúp việc là quản lý. Rứa thì mình làm chủ là làm chủ cái chi? Làm chủ mà nói ai nghe không? Rút cuộc là mình làm chủ hay làm tớ? Nhức đầu thiệt đó!

Nhưng ông trùm ngụy biện thường thấy ở lĩnh vực chính trị, tuyên truyền, truyền thông báo chí, tiếp thị quảng cáo, bói toán. Những người ngày sử dụng ngụy biện một cách khôn ngoan để khiến người khác tin. Ngày xưa gần nhà mình có một anh trước làm nghề bán cà rem dạo sau đổi nghề làm thầy bói. Bán cà rem có khi không bán hết tan thành nước lỗ vốn chứ nghề thầy bói này mát mẻ mà dễ kiếm tiền hơn, với lại chỉ tốn nước bọt chứ không sợ mất vốn. Nói vậy nhưng không phải là không nguy hiểm. Một hôm mình thấy mặt anh thầy bói nhiều bầm tím rồi nghe mấy đứa con nít cùng xóm kể rằng hôm trước đó có hai người đàn ông đến coi bói. Thường thì anh chỉ nói những gì chung chung và an toàn như là “gia chủ có nỗi khổ tâm chưa giải quyết được” hay “gia đình có nhiều khúc mắc.” Hôm đó vừa chích mấy xị rượu với đám bạn xong nên anh cao hứng nói huyên thuyên. Anh nói với ông trẻ rằng cha ông chết rồi đi theo báo hại ông nên phải cúng thế này thế này. Ông trẻ chỉ ông già nói rằng cha ông còn sống sờ sờ đây sao bảo là chết. Anh thầy bói lỡ lời nên làm tới luôn. Anh bảo Nhất Linh Quận Công nói rằng ông già không phải là cha ông trẻ. Hai cha còn tức quá vừa đấm đá vừa chửi anh thầy bói: “Nhất Linh này, Quận Công này.”

Nhiều người cũng như anh thầy bói này nhân danh này nọ để nói bậy hoặc làm bậy. Nhân danh chính nghĩa để lừa đảo và gọi người khác là ngụy vô căn cứ, nhân danh cách mạng để giết người, nhân danh tình yêu để lừa tiền, nhân danh Chúa Phật để làm điều tà đạo. Ngày xưa thằng Mạnh lớp trưởng lớp mình làm gì cũng đưa danh ông Manh ba nó là lãnh đạo cao cấp ra. Nhiều cái nó làm phi lý nhưng ai cũng sợ không dám cãi, vì chống lại nó tức là chống cha già nó. Một thời gian sau, ông Manh bị phanh phui tham nhũng. Thằng Mạnh đã nhân danh lưu manh.

 

Ngụy biện trong tình yêu. Tình yêu là thứ mà logic và lý lẽ ít tồn tại nhất, là nơi mà cảm xúc được đề cao. Điều đó khiến cho tình yêu hấp dẫn nhưng cũng là lý do tình yêu dễ bị ngụy biện nhất. “Cũng không phải tại anh cũng không phải tại em, tại trời xui khiến.” “Không ai có tội, tình yêu không có lỗi.”  

Trong câu chuyện Tình Yêu Là Một Ngụy Biện của Max Shulman, một chàng luật sư trẻ muốn biến người yêu xinh đẹp của mình thành người tài sắc vẹn toàn nên đã dạy cho nàng về các phép ngụy biện. Đến lúc cô ta trở thành người anh ta mong muốn thì những gì anh ta nói ra cũng bị cô ta cho là ngụy biện. Có thể kết luận một cách ngụy biện là tình yêu tốt nhất đừng có rõ ràng quá, cứ nên mờ mờ ảo ảo mà thôi. Tình yêu thăng hoa “trong tối” nhiều hơn dưới ánh đèn.

Đọc bài này có bác sẽ thắc mắc rằng sao mình chỉ bôi xấu thiên đường xã hội chủ nghĩa trong khi ngụy biện có ở mọi nơi kể cả đất Mỹ này. Xin thưa điều này hoàn toàn đúng. Điển hình là tổng thống Mỹ, bác Trâm được xem là ông vua ngụy biện tấn công cá nhân. Bác Trâm sử dụng đòn này rất thành công, bác tấn công cá nhân tất cả các đối thủ. Những nickname mà bác ta gán cho các đối thủ đều mang lại hiệu quả. Crooked Hillary, Socialist Whack Job Bernie Sanders, Maniac Ted Cruz, Pathological Ben Carson, Low Energy Jeb Bush. Tấn công cá nhân cũng như miếng đánh dưới thắt lưng vào chỗ hiểm tuy là tiểu nhân mà lại lợi hại vô cùng, có thể hạ nốc ao đối phương vì đa phần con người vốn lười biếng và cả tin. Thông tin về đời tư cá nhân hấp dẫn và dễ hiểu khiến người nghe không phải động não như việc nghiên cứu các kế hoạch và chương trình hành động của từng ứng viên. Ngoài ra bác Trâm đã sử dụng thành công rất nhiều các ngụy biện khác như: lợi dụng sự sợ hãi (ad metum hay appeal to fear), dựa vào thiếu hiểu biết (ad ignorantiam hay appeal to ignorance), người rơm (straw man).

Trường đấu sòng phẳng hơn trường đời. Trong trận boxing bạc tỉ giữa Mayweather và McGregor diễn ra gần đây, Maywheather đã khôn ngoan hạ nốc ao McGregor. Nếu trận đấu này được cho phép đấu tự do không theo luật boxing thì Mayweather chắc không cầm cự nổi một hiệp vì McGregor là chuyên gia MMA. Khác với các võ đài chuyên nghiệp, cuộc sống thực tế là một võ đài tự do vô luật lệ nên ngụy biện thường được chấp nhận, được nhiều người dùng để giành phần thắng. Thật ra ranh giới giữa ngụy biện và hùng biện nhiều khi rất khó phân biệt. Nhiều thuật ngụy biện được nâng tầm thành nghệ thuật ứng xử, nghệ thuật thuyết khách,… Các bậc thầy ngụy biện biết lợi dụng điểm này để thuyết phục người khác. Theo Platon thì ở tòa án, người ta chẳng biết đúng sai gì cả, bởi vậy điều quan trọng nhất là phải biết thuyết phục. Một số bậc thầy rao giảng và viết sách dạy cách để thắng trong tất cả các cuộc tranh cãi. Điều này có giá trị tích cực trong một số lĩnh vực chính trị, ngoại giao, hay kinh doanh. Tuy nhiên việc lạm dụng các kỹ năng này để giành phần thắng trong các cuộc tranh luận bất chấp đúng sai là điều không nên làm vì sẽ dẫn đến suy thoái đạo đức, đảo lộn các giá trị, xã hội mất sự chính trực và con người mất hết niềm tin.

Có cá thể nào trên trái đất này sống hoàn toàn theo logic mà không bị chi phối bởi cảm xúc? YKHHN chúng ta có thể nói là một tập hợp những người trí thức của xã hội nhưng vẫn không tránh khỏi những lỗi ngụy biện trong tranh luận, cụ thể là trên diễn đàn này. Hy vọng sau đi đọc bài này, các bác mạnh dạn chỉ ra một số ngụy biện mà chúng ta thường mắc phải để cho các cuộc tranh luận được hiệu quả hơn. Chỉ cần thay đổi thái độ trong tranh luận, mỗi chúng ta sẽ thoát ra khỏi vũng lầy ngụy biện để học hỏi được nhiều hơn. Tuy nhiên, đời là tương đối nên đừng quá xét nét, nhìn đâu cũng thấy ngụy biện thì chẳng chơi với ai được mà trở thành OCPD ngụy biện. Mình muốn kết thúc bài viết về ngụy biện bằng một câu ngụy biện: đời vốn là thế, có gì logic đâu!

PS. Hôm sang dự ĐH YKH 2017 mình có hân hạnh được ngồi nói chuyện với các bác đàn anh ở nhà bác Bảo Tiên. Mình không ngạc nhiên khi thấy nhiều bác có tư duy cao, kiến thức rộng và nhìn đời sâu sắc hơn mình nhiều. Rõ ràng đối tượng đọc của mình không thể chối cãi là một phần tinh hoa của xã hội nên mình chỉ dám múa rìu qua mắt thợ… cưa mà thôi. Mình còSn sợ bị Thầy Vận la là dạy khỉ leo cây nữa. Rất mong được các bác chỉ giáo thêm. Kính mời các bác giải câu đố liên quan đến chủ đề này: người rất sạch sẽ và người rất dơ dáy, ai là người cần tắm?

 

Nguyễn Thanh YKH-29

 

 

 

 

Tháng 2, 2024

Tháng 1, 2024

Tháng 12, 2023

Tháng 11, 2023

Tháng 10, 2023

Tháng 9, 2023

Tháng 8, 2023

Tháng 7, 2023

Tháng 6, 2023

Tháng 5, 2023

Tháng 4, 2023

Tháng 3, 2023

Tháng 2, 2023

Tháng 1, 2023

Bài viết từ 2021 trở về trước

Bài vở , hình ảnh, dữ liệu đăng trên trang nhà của Y Khoa Huế Hải Ngoại (YKHHN) hoàn toàn có tính thông tin hay giải trí. Nội dung của tất cả bài vở, hình ảnh, và dữ liệu này do tác giả cung cấp, do đó trách nhiệm, không nhất thiết phản ánh quan điểm hay chủ trương của trang nhà YKHHN.
Vì tác quyền của mọi bài vở, hình ảnh, dữ liệu… thuộc về tác giả, mọi trích dịch, trích đăng, sao chép… cần được sự đồng ý của tác giả. Tuy luôn nỗ lực để độc giả được an toàn khi ghé thăm trang nhà YKHHN, chúng tôi không thể bảo đảm là trang nhà này hoàn toàn tránh được các đe dọa nhiễm khuẫn hay các adwares hay malwares… Vì chúng tôi không thể chịu trách nhiệm cho những tổn hại nếu có, xin quý độc giả cẩn trọng làm mọi điều có thể, ví dụ scanning, trước khi muốn sao chép, hoặc/và tải các bài vở từ trang nhà YKHHN xuống máy của quý vị.